Diecezja gliwicka została erygowana bullą Ojca Świętego Jana Pawła II Totus Tuus Poloniae populus 25 marca 1992 roku. Jej terytorium zostało wydzielone z obszaru dwóch starszych diecezji: z północnej części diecezji katowickiej i z południowo-wschodniej części diecezji opolskiej. Diecezja gliwicka wraz z diecezją opolską i archidiecezją katowicką tworzą obecnie prowincję kościelną: Metropolię Górnośląską.
Powstanie w 1992 roku nowej diecezji gliwickiej połączyło parafie leżące w środkowej części Górnego Śląska. Ustanowienie Metropolii Górnośląskiej, do której oprócz archidiecezji katowickiej należą także diecezje gliwicka i opolska, usunęło na mapie stare polityczne, a w konsekwencji również i kościelne podziały. Można powiedzieć, że historia Kościoła katolickiego na Górnym Śląsku zatoczyła duże koło i scaliła ponownie w granicach jednej metropolii dwa powojenne Kościoły partykularne: opolski i katowicki, wydzielając z terenów przygranicznych nową diecezję gliwicką. Stare granice poplebiscytowe w zasadzie przestały istnieć (za wyjątkiem 3 zabrzańskich parafii: Makoszów, Kończyc i Pawłowa, należących do archidiecezji katowickiej).Oprócz wspólnego dziedzictwa przeszłości parafie diecezji gliwickiej łączy przeważnie ich przemysłowy charakter oraz specyfika śląskiej kultury i obyczajów. Należące poprzednio do diecezji opolskiej miasta: Gliwice, Zabrze, Bytom i Pyskowice stanowiły odrębny, mniejszy rejon duszpasterski, którym od 1981 roku opiekował się ówczesny biskup pomocniczy Jan Wieczorek. Kościelne zmiany z 1992 roku były wypadkową podejmowanych w poprzednich latach działań duszpasterskich.
Z chwilą erygowania diecezji, jej stolicą ustanowiono miasto Gliwice, a kościół parafialny pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła został podniesiony do godności Kościoła Katedralnego. Głównymi patronami diecezji gliwickiej są Święci Apostołowie Piotr i Paweł. Ponadto patronuje jej: Matka Boska Piekarska, czczona jako Matka Sprawiedliwości i Miłości Społecznej, a także św. Anna, czczona od wieków w sanktuarium znajdującym się w obrębie diecezji opolskiej. Na patrona nowej metropolii górnośląskiej obrano św. Jacka Odrowąża, założyciela polskiej gałęzi dominikanów, pochodzącego z Kamienia Śląskiego pod Opolem.